Historia Polskiego Kapłana - zakończenie

   Wciąż jeszcze żyła, gdy wiosną 1949 roku, poprzez cud, pierwszy list od Michała dotarł do rodziny na Syberii. Pani Wiegratz, sąsiadka z Gaidellen, otrzymała go i przesłała dalej. „Wówczas dużo rozmawialiśmy o Michału”, przypomina sobie Martin. „Tata zawsze mówił, że był dobrym młodzieńcem”. W liście napisanym starannym pismem ręcznym, wiekowy człowiek zawsze zaczynał zwrotem „Najdroższy Michale”. Listy podpisane były „Twój Michał Szermoks”. W 1959, nagle, po 10 latach sybirskiego wygnania, pozwolono mu wraz z czwórką dzieci z powrotem wrócić do rejonu Kłajpedy, gdzie krótko przed swoimi 90-ymi urodzinami, w 1962 roku, zmarł. Jeden jedyny raz więcej pojechał do swojego dworu, który strasznie podupadł, opowiada rodzeństwo, prowadząc Michała do gospodarstwa w Gaidellen. Stodoła i obora zostały rozebrane, ogród jest zarośnięty, zielone, drewniane ściany domów są wyblakłe i pełne dziur.

            Sześć litewskich rodzin dzieli dziś budynek, gnieździ się wspólnie w nieopisanym brudzie. „Nic nie jest tak jak wcześniej”, trochę bezradnie mówi Irene. Również dawni mieszkańcy mają trudności odnaleźć się w ponad dziesięcioletniej, ogromnej mieszaninie ganków, zbitych oraz prowizorycznych ścian działowych. „Ruina” stwierdza zszokowany Michał, gdy znów jest na zewnątrz. „Szkoda, że to ujrzałem”. Zbiera się do wyjazdu. Również Szermokowie w milczeniu wychodzą. Po drodze w kierunku Bewern, mieście pierwsze bauera Romeiki, wszyscy są niezwykle małomówni, każdy zajmuje się swoimi wspomnieniami. Poszukiwane wioski jakby zapadły się pod ziemię. „Wszystko zrabowane”, wzruszając ramionami stary kłajpedzki Niemiec wyjaśnia we wschodniopruskim polskiemu gościowi i wskazuje na horyzont. Prócz odległego skraju lasu, widoczne są tylko pola i łąki.

„Niektóre nasze doświadczenia są podobne”, wspomina Irene w zamyśleniu, podczas powrotu do domu. Michał przytakuje. Po wojnie musiał nadrobić pięć lat szkoły, w międzyczasie przez dwa lata ciężko chorował na płuca, nim w 1953 mógł zacząć studia teologiczne. Dopiero w 1960 roku, jako 35 latek, przyjął święcenia kapłańskie, dziesięć lat później niż normalnie. „Obecnie ludzie już nie potrafią zrozumieć, jak to wtedy było na wojnie”, mówi po namyśle, gdy zbliża się pożegnanie. „Głowa jest za mała, by to wszystko pojąć”.